Ég hafði ekki fyrr fært þennan napolitanska ljóðalestur inn á fb-síðu mína en hann barst í tal í matarboði hjá vini mínum sem er af fátækum uppruna úr Spánska hverfinu í Napoli. Tilefnið var gamall vinur okkar beggja, hótelstjóri og athafnamaður á Riccione, sem er látinn fyrir allmörgum árum. Hann hafði eins og magir ungir menn og konur rifið sig upp úr fátækt og eymd sem ríkti í Spánska hverfinu í Napoli eftir stríð. Þessi stöndugi athafnamaður sem upphaflega lærði múrverk, liggur nú í kirkjugarðinum í Riccione og á legsteini hans er eitt merki: Hallamálið. Þetta hallamál múrarameistarans er í ljóði leikarans og skáldsins Totò tákn fyrir endanleg reikningsskil allra manna í dauðanum. Vinur minn frá Napoli sagði mér að Totò hefði alist upp í nágrenni við æskuslóðir hans í stríðinu. Hann hét fullu nafni Antonio de Curtis, var sonur einstæðrar móður, en faðir hans var af aðalsættum og bar greifatign. Totò varð einn ástsælasti gamanleikari Ítala um miðbik 20. aldar, lék fyrst og fremst í alþýðlegum gamanleikjum með napoletönskum hreim og mállýsku. Hann var líka gott skáld og lagahöfundur, en „Hallamálið“ er þekktasta ljóð hans. Það er ekki hægt að þýða napoletanska ljóðlist á ítölsku, hvað þá íslensku, því hún er 80% tónlist. En til þess að gefa áhugasömum hugmynd um inntakið í þessum ljóðaflutningi hef ég snarað textanum á harða íslensku, sem ekki getur endurómað napolitanska tónlist. Mörg orðin eru ekki til í orðabókum og því stuðst við innsæi í þýðingunni, en þetta ljóð um Hallamálið hljóðar svona á harðri íslensku:
-
Hallamálið
Á ári hverju er sá siður uppi annan daginn í nóvember
Að heilsa upp á látna ættingja í kirkjugarðinum
Sérhver ber þessa skyldu umhyggjunnar
Hugsun sem öllum ber að virða
Árlega og stundvíslega á þessum sama degi
Vitjum við þessarar döpru og sorgmæddu minningar
Einnig ég með blómvönd í hönd er hér mættur
Við legstað Vicenzu frænku.
Þetta árið átti ég óvænta upplifun
Eftir að hafa lagt minn dapra sorgarvott á legstaðinn.
Heilaga Guðsmóðir, hvílík skelfing við tilhugsunina eina!
En á endanum gat ég þó hert upp hugann.
Þetta gerðist; og takið nú vel eftir!
Það var komið að lokunartíma.
Ég var á útleið, hnípinn og niðurdreginn,
Gaf einstaka legstað auga:
Hér hvílir í friði hinn göfugi markgreifi
Yfirvald Rovigo og Belluno
Hugrökk hetja þúsund dáða
Dáinn 11. Mars ‘31
Skjaldarmerki með kórónu og bikar á legsteini
Undir krossi gerðum úr ljósum
Þrír blómvendir með áletruðum sorgarvottum
Kerti, kertastjakar og sex luktir,
Fast við hliðina á gröf þessa herramanns
Var önnur fátækleg gröf
Yfirgefin og án nokkurra blóma
Eina merkið örlítill kross.
Undir krossinum mátti við illan leik lesa:
„Esposito Gennaro, götusópari“
Þessi sýn snerti mig
Þessi vesalingur án minnstu ljóstíru!
„Svona er lífið“ var mín fyrsta hugsun
Einn fær mikið en annar ekki neitt!
Vildi Guðsmóðirin að einnig þarna uppi
Myndi þessi maður ganga við betlistafinn?
Á meðan þessi hugsun sótti að mér
Var klukkan farin að nálgast miðnætti
Og ég innilokaður fangi
Dauðskelkaður andspænis uppvakningum.
Hvað var það þá sem ég sá í fjarska?
Tveir skuggar sem nálguðust óðum!
Hugsaði með mér: þetta er dularfullt,
Uppvakningar… er ég sofandi eða með óra?
Hvaða órar? Þetta var markgreifinn
Með pípuhatt brúnan og skykkju
Og undir faldinum óhugnanlegt áhald
Illa lyktandi strákústur í hendi
Og með honum er vissulega herra Gennaro
Dauði vesalingurinn, götusóparinn,
Á þessari stundu vissi ég ekki hvort ég sá rétt:
Hinir dauðu mættir til leiks sem uppvakningar?…
Þeir gátu hafa verið innan seilingar minnar
Þegar markgreifinn stansaði og stappaði í jörð,
Hrokafullur en sallarólegur í fasi sneri hann sér að herra Gennaro
Og sagði: „þú stráklingur!
Ég vildi vita frá yður, auma og rotna mannfýla,
Hvað kom til og hvernig hugkvæmdist yður
Að láta grafa yður hér, mér til eilífrar smánar
Hér við mína hlið þar sem ég ligg smurður?
Yfirstéttin er yfirstétt og henni ber verðskulduð virðing
En yður hefur brostið mælikvarða og skilning
Víst átti að grafa þitt lík,
En það átti heima á ruslahaugnum!
Ég fæ ekki lengur umborið
Nábýli yðar, ýldusokkur!
Gerið sem skyldan býður og finnið dýki
Sem hentar yðar líkum, grafstað þeirra.“
„Herra markgreifi, þetta er ekki mín sök!
Ég hefði aldrei gert þessi mistök!
Það var eiginkonan sem gerði þessi afglöp,
Hvað gat ég sagt, sem var þá dauður?
Væri ég lifandi myndi ég hlýða þínum vilja
Ég myndi safna þessum örfáum beinum í krukku
Ég myndi hlýða á þessari stundu
Og færa þau í tilheyrandi dýki.
„Hvað tefur þig, skýtuga manngerpi
Sem vekur upp reiði mína til báls?
Ef ég hefði ekki tilheyrt heiðursmönnum
Hefði ég þegar látið ofbeldið ráða!“
„Bíddu annars, -láttu ofbeldið eiga sig..
Satt að segja, markgreifi, þá gleymdi ég einu
Þegar ég heyrði í þér og missti þolinmæðina
Ég gleymdi að ég er dauður og þegar drepinn!
Hvað heldurðu að þú sért – Guð almáttugur
Hér inni – eða getur þú skilið að við erum jafnir?
Þú ert dauður og dauður er ég líka
Sérhvert mannsbarn er af sama toga.“
„Skítuga svín!..hvernig leyfir þú þér
Að bera þig saman við mig sem átti forfeður
Aðalsborna, göfuga og fullkomna
Svo hinir konungsbornu fylltust öfund!“
„Heyrðu, hvaða jól, páska eða þrettánda .!!!
Vildir þú setja á oddinn í þínu heilakrýli?
Ertu ennþá sjúkur af hugarburði…
Veistu ekkert um dauðann – að hann er hallamál?
Enginn konungur, enginn dómari, enginn aðalsborinn
Hefur farið um þetta hlið með forgjöf
Heldur glatað öllu, lífið er bara orð.
Hefur þú gert upp þennan reikning eða ekki?
Þess vegna, heyrðu, …vertu ekki með derring
Þú skalt umbera nærveru mína
Þessi ruglingur tilheyrir bara lifendum
Við erum alvöru menn -við tilheyrum dauðanum!